de rij, sommigen om een pleister, voor de gein, maar ook zo'n oude man met een smerige beenwond, als het papje van bladeren en modder er af is zie je het bot liggen, en een scherpe stank stijgt op. De verpleger behandelt de man, legt een verband aan.
Wat denk je de volgende dag? Loopt-ie zonder verband, heeft-ie aan zijn nonja gegeven, trots loopt het mens met het bloederige verband om haar kop. Nieuw verband, plus een rolletje voor de nonja, en een beetje dreigen dat hij dood gaat als hij het er af haalt -want de dood, daar zijn ze benauwd voor.
Op een keer komt er een jong grietje, helemaal onder de tropen-zweren, vol vliegen. Dat doet je wat. Hij neemt haar mee naar de snelle kali, en begint in het water met de pincet al die korsten van haar af te peuteren. Ten slotte helemaal in de trek- en geneeszalf, twee weken later zijn ze weer in de kampong - grietje als herboren. De verpleger krijgt een enorme kam bananen, maar hij wijst zo'n pracht van een sirihkoker aan.
In het dorpshuis waar de patrouille bivakkeert ritselen de ratten door het bamboe. De marinier waarschuwt een Papoeaventje. Die luistert even, houwt met z'n klewang, spiest de dode rat naar buiten en begint 'm boven het vuur te roosteren. Als saté.
Staat de hele club zich in de kali poedelnaakt in te zepen met een schuimend stukje marineverstrekking, en die Papoea's maar loeren en wijzen. Jullie ook ingezeept? Zeker. De grootste lol. De sergeant haalt zijn gebit uit de mond, de Papoea's stuiven verschrikt naar de bosrand. En maar aan hun tanden rukken of het bij hen ook gaat. Goedlachse mensen, en pienter. Veel soldaten hebben bij de tangsi een papoea als hulpje gehuurd, waskoelie. Als je ze bij de wekelijkse, drie piek een pakje sigaretten toestopt willen ze het volgende week weer.
Gastvrije mensen, en trouw. Ze zien op tegen die blanke die alles kan met z'n radio's en vliegtuigen. Niet één maar honderden malen is de wachtmeester in de kampongs gevraagd of wij hen toch niet in de steek zouden laten.

□

Ze horen nog de flemende stem van de Roos van Makassar, zo op het oor een warme tropische schoonheid: „Jongens, hou er toch mee op, ga toch naar Holland terug."
En dan de RONG ertegenin, flink opruiende taal. Hans Oosterhot is de disc-jockey van Radio Omroep Nieuw-Guinea op Biak, een jongen uit Dordt maar zo getogen in de Oost dat hij meent Javaan te zijn, hij noemt zich Kahandi en loopt in sarong op blote voeten door de kota. Hele etheroorlogen vecht hij uit met radio-Makkassar.
„Pas maar op, Oosterhof, we komen je halen," interrumperen de Indonesiërs live als Kahandi's show Gado-gado Rapaba in de lucht is. Of, smalend: „Er zit te weinig boemboe (groente) in de gado gado van Nieuw-Guinea." Kahandi, gevat: „In Djakarta is al helemaal geen gado-gado meer te krijgen."
Als de massa president Soekarno's rechtstreeks uitgezonden rede onderstreept met de vrijheidsroep 'Merdeka', laat Oosterhof de menigte met een technisch toefje smeken om beter: „Mentega!" Boengs toespraken worden steeds feller. De Hollandse soldaten luisteren er wel eens naar, en verstaan: „Val dood, verdomme!" 'En wat doen we met Soekarno als-ie komt?' zingen ze, en ze maken kachelhoutjes van de man. Maar ze moeten er niet aan denken wat er zal gebeuren als hij werkelijk komt. Spotliederen, kleinerend: 'Hup, ome Soek, hup, laat ie para's uit het veld niet slaan', 'Daar waren zeven ploppertjes, gestuurd door ome Soek'. De korporaal betrapt zich er op dat hij zich staat af te vragen waar hij zich kan verbergen als de vliegtuigen komen, een begin van lijfsbehoud. Per slot gaat het eerst om je eigen hachje. Wat heeft Nederland voor belang bij dit eiland, dat het zo heftig verdedigd wordt?
'Ach, was ik maar bij moeder thuis gebleven'. Terug naar huis is het overheersend verlangen. Nieuw-Guinea kan de meesten al lang gestolen worden. Je verdedigt de Papoea's tegen het communisme, tenminste dat zegt de minister dus het zal wel zo zijn, maar of het die mensen zelf iets kan schelen?
En toch wordt de tophit van Anneke Gronloh niet echt populair bij de jongens op Nieuw-Guinea. Brandend zand en een verloren land, daar spreekt toch te veel uit dat ze het willen opgeven.

De verpleger ligt 's nachts in een huisje op palen, bovenop een tjot, onder de vloer is de mitrailleurpost, bemand door een kersverse
 

jongen. Middenin de nacht, ineens een oorverdovend salvo! Dan een diepe stilte, niemand durft zich te verroeren. Eindelijk gaat knerpend een deurtje van een hut open, en een stem klinkt: „Welgodverdomme!"
Blijken de blikjes van de noodrantsoenen de tjot afgegooid te zijn, de ratten zijn erop afgekomen en die jongen is van het gerommel zo geschrokken dat-ie in z'n zenuwen ineens die hele houder leeggerateld heelt. Hij gaat op het eerste het beste vliegtuig naar Nederland.
Bij Kaimana proberen twee patrouilles van de Alpha een groep infiltranten in te sluiten. Als de voorste man beweging ziet in het groen vuurt hij meteen, een maat van de andere patrouille is getroffen, 9 millimeter parabellum in de thorax, op slag dood. Door de eb stranden ze met het lijk in de modder.
De stoter merkt dat zijn peloton gewoon op is. Irritaties, gevloek, plotseling oplaaiende ruzies, je kunt het niet meer bij het kampvuur uitpraten. Hij vraagt een rustweek, plus dominee en aalmoezenier, om die accu weer op te laden, 't Is de spanning, de wetenschap dat je elk moment een riedel kunt krijgen. Er hangt een matte dreiging.
Als er iets ritselt bij de kompieskeuken, wordt in paniek de stelling betrokken, de mitrailleurs gericht op de drums met kerosine. Een vierling vuurt, vier van die puntvijftigers op een affuit, hij blijkt te laag afgesteld en blaast bijna een stel maten uit hun tent. Een Beaufort neemt bij vergissing een eigen vliegtuig op de korrel. Gaat de grote stoot komen? Het schema Anemoon Stuiver gaat in, klaar voor de plotselinge aanval. Je gaat gewapend de kota in, omdat je nooit weten kunt, en met je karabijn naar de plee. Meer loopgraven worden gegraven, meer prikkeldraad gespannen. De mannen slapen in tenue.
Op een avond komt een stel terug uit de kota, een eind in de lorem maar dat schijnsel boven de berg zien de Papoea's ook, ze wijzen. Extreem hel is het, als van magnesium. Een lichtende bol met glinsterende uitsteeksels, misschien gelede antennes. Het blijft daar zweven, raadselachtig, dan drijft het opeens zuidwaarts weg.

□

Het is een somber plaatsje, verzonken in laaggelegen bossen, je ziet nog de fundamenten van het interneringskamp. Tanahmerah, voorheen Boven-Digoel, waar het gouvernement de rebellen opsloot, ver weg op Nieuw-Guinea. Je kunt er aardig grasduinen in het archief.
De brief die een gevangene op de avond voor zijn terechtstelling schrijft; het bericht van aankomst van Mohammed Hatta en Soetan Sjahrir, en hun verzoek om toegelaten te worden tot de plaatselijke voetbalclub wat dan prompt zonder opgaaf van redenen geweigerd wordt; en heel wonderlijk, het verslag van een comité van geïnterneerden, allemaal zo anti-Hollands als de pest, dat grootscheeps de viering van Koninginnedag organiseert.
Tegenwoordig is er een gevangenis. Tepi werkt er als kleermaker, hij is opgepakt bij een opstand in Hollandia waaraan de politie heeft deelgenomen. Als de controleur een paar jaar later in Hollandia is gestationeerd, is Tepi vrij en maakt de omgeving onveilig. Op een avond wordt in de Jachtclub een film vertoond, als alarm geslagen wordt. Net wildwest, schieten op alle hoeken van de Oranjestraat. De raid op het munitiedepot van de marine wordt afgeslagen maar als de bende van Tepi de jachthandel Nimrod bestormt, maakt zij een hoop geweren en munitie buit. 't Geeft een merkwaardig effect op de burgerij, in de middag blijft de weg naar het strand volkomen verlaten. De controleur rijdt er expres dagelijks over, je bent per slot een soort burgemeester. Bij een roadblock wordt een busje aangehouden, het is volgestouwd met wapens. De Indo-agenten zijn hoogst nerveus, die hebben na de oorlog de bersiap op Java meegemaakt. Als de controleur op het bureau arriveert, hebben de agenten de inzittenden van het busje gesommeerd plat op de grond te liggen.
In de deftige Noordwijk gaat de schout-bij-nacht 's avonds met de gouverneur overleggen. De volgende dag weet heel Hollandia ervan. Zou er iets aan de hand zijn? Volgende keer neemt de schout-bij-nacht het Volkswagentje van zijn vrouw. Nog groter opwinding in Hollandia: nu worden al geheime besprekingen gevoerd.
De dreiging wordt voelbaar. De bende van Tepi werkt ontwrichtend. De blanken in Hollandia leiden een comfortabel leven, op contract voor een paar jaar, beschermd en zonder veel contact met