Stamboom
'Zeker, het aantal moorden en kidnappingen is afgenomen, maar het
aantal zelfmoorden (van jonge vrouwen die door hun verwantengroep
gedwongen huwelijken moeten aangaan) niet en wie zegt mij dat er nu
niet veel meer dan vroeger 'gemoord' wordt door middel van zwarte
magie? En dan heb ik het nog niet eens over het probleem hoe je over
zoiets als zwarte magie ooit kwantitatieve gegevens kunt verzamelen.
Verder vergaar ik materiaal over bijvoorbeeld huwelijk en
verwantschap, vóór-christelijke geloofsvoorstellingen en hun invloed
op het christendom, en over speciale doeken die als bruidsprijs
dienst doen. Dit soort gegevens gebruik ik voor mijn lessen en
cursussen. Ik doe niet aan toegepaste antropologie, maar aan
'toepasbare' antropologie.
Dankzij het opstellen van genealogieën heb ik bij de Kebar furore
gemaakt. Die vinden het prachtig wanneer hun namen en die van hun
voorouders op papier komen te staan. Soms vragen en krijgen jongeren
een kopie van hun stamboom. Ik onthoud al die namen en dat schept
een band. Wel moetje alle informatie die je aan het eind van de
middag of 's avonds hebt gekregen, de volgende ochtend opnieuw
checken, want er wordt stevig palm-wijn gedronken in Kebar'.
Eenzijdig
In Kebar ben ik vaak op stap en praat mijn vrouw, Frouke Welling -
die in Zweeds Lapland en de jaren hier heel wat veldervaring heeft
opgedaan -met de vrouwen in het dorp. Ze komt dan dingen te weten
die geen Kebar-vrouw ooit aan mij zou vertellen. Bijvoorbeeld dat
een vrouw die behoort tot een clan die een taboe kent op het eten
van slangevlees, vier dagen lang geen gemeenschap mag hebben met
haar man wanneer die, als lid van een andere clan die dit taboe niet
kent, een slang heeft verorberd.
De kerk is hier nog te eenzijdig gericht op de opbouw van gemeenten.
Er zou meer aan cultuur- en taalstudie gedaan moeten worden.
Traditionele geloofsvoorstellingen moeten niet verzwegen of
weggewerkt worden, nee, ze moeten juist verwerkt worden.
Evangeliseren is ten slotte niet een kwestie van lege flessen
vullen, zoals een zendeling eens tegen mij heeft opgemerkt. Zeker
als er sprake is van overeenkomsten tussen mythen en bijbelverhalen
- en in Kebar-mythen speelt bijvoorbeeld de slang een rol, wordt de
mensheid met een zondvloed gestraft wanneer er een taboe is
doorbroken, wordt verhaald over een wonderlijke geboorte en van een
'hemelvaart' - heb je er als predikant maar rekening mee te houden
datje preek tegen een zeer bepaalde achtergrond wordt
geïnterpreteerd'.
Heeft u op Irian wel eens iets meegemaakt waardoor u het gevoel
kreeg dat u toch heel ver van de inlandse bevolking afstond?
'Ja, die keer in Kebar, op de grote dag toen de vliegtuigstrip werd
uitgezet en ik bevangen werd door een volkomen gevoelloosheid
aangaande de feestelijke gebeurtenis. Dat kwam zo. Vanuit de verte
stond een kasuaris nieuwsgierig toe te kijken naar wat er allemaal
gebeurde. Voor het beest het wist was het met omtrekkende bewegingen
omsingeld. Hij snelde de eerste belagers waardig voorbij, ontweek de
stokken en het leek erop - wat ik vurig hoopte - dat hij kon
uitbreken. Maar intussen was ook het schooltje leeggestroomd, en
steeds meer slagen en stoten troffen doel. Drie keer werd hij
neergeslagen en tot drie keer wist hij zich weer op te richten en er
vandoor te gaan. Maar de cirkel werd steeds kleiner, hij bleef
ronddraven, tot hij uitgeput struikelde, bleef liggen en met
roerloze, hoog geheven kop |
|
afwachtte. Toen was het gauw bekeken. Onder oorverdovend
gekrijs werd de kasuaris door de massa doodgeknuppeld. 'Zegen!',
schreeuwde men, 'nu gaat het vliegveld zeker door!', want nog nooit
eerder had de grote loopvogel zich zo dicht bij de kampong gewaagd.
Ja, het zal allemaal wel, maar voor mij hoefde het niet meer. Ik had
daarna grote behoefte aan afzondering en ben een Nederlandse roman
gaan lezen'.
Vorig jaar stond in een klein berichtje in Trouw te lezen dat
Amerikaanse zendelingen het in lid binnenland van Nieuw-Guinea aan
de stok hadden gekregen met een Duitse filmploeg die onder leiding
stond van de bioloog Eibl Eibesfeldt. De Duitsers hadden zich
misdragen, aldus het bericht. en daarom hadden de kerkelijke
instanties hen de toegang tot hun gebied ontzegd. Meer vermeldde het
krantennieuws niet. Nu is Eibesfeldt niet, zomaar een bioloog, maar
een vooraanstaand etholoog die zeer geïnteresseerd is in de
(non-verbale) gedragsvormen bij primitieve volken, onder andere met
het doel om na te gaan of allerlei soorten mensen (en apen)
universele gebaren en expressies gemeen hebben. Bosjesmannen en
Amazone Indianen filmt hij 'om een hoekje' (in zijn cameralens is
een zijwaarts gericht spiegelobjectief aangebracht), zodat niemand
beseft dat hij gefilmd wordt en Eibesfeldt er derhalve van overtuigd
is dat hij steeds 'natuurlijk gedrag' in beeld brengt.
Deze werkwijze lijkt echter bij uitstek geschikt om een
zendingsdomein als Irian Jaya in rep en roer te brengen. Wij vroegen
Jelle Miedema naar de misdragingen van de filmploeg.
'Eibl Eibesfeldt heb ik één keer ontmoet, in Jayapura (Hollandia).
Ik vroeg hem of de aanwezigheid van zo'n filmploeg — Duits en dus
zeer compleet --niet van invloed was op het normale gedrag van
mensen. 'Dat zou u verbazen', zei hij tot twee keer toe. Ik zei dat
ik dat al was'.
Heidens
'Hij werkt sinds een jaar of drie in het centrale bergland, ergens
bij de grens met Papua Nieuw-Guinea. Hij heeft daar ruzie gekregen
met een orthodox zendingsgenootschap dat vindt dat de dagelijkse
gang van zaken te veel door de activiteiten van het Duitse team
verstoord wordt. Ze richten voortdurend de camera op allerlei mensen
die dan ook prompt verstijven, en intussen filmt men stiekem de
toeschouwers. Bovendien gaan de Duitsers op zondag niet naar de kerk
en ze zouden bij de pas bekeerden weer heidense ideeën oprakelen.
Het is nu zover gekomen dat de Amerikanen het de filmploeg verboden
hebben na een uitstapje naar de kust, weer in 'hun' gebied terug te
komen. De piloten van de Mission Aviation Fellowship (die zelf ook
geen lieverdjes zijn - een stunt dieze wel uithalen
is om met een helicopter naast een twintig meter hoge boomwoning van
bergpapoea's te gaan hangen en dan toe te kijken hoe snel de in
paniek geraakte bewoners, die nog nooit zoiets hebben meegemaakt, de
hoge ladders afbuitelen) moeten Eibl op de grond laten staan. De
zendelingen schijnen zelfs de landingsstrip geblokkeerd te hebben.
En nu is onze etholoog pas goed kwaad. Donnerwetter!, die Amerikanen
kunnen toch niet verhinderen dat hij met een vliegtuig van de
Indonesische Staatsuniversiteit op Indonesisch staatsgebied landt?!
De zaak wordt nu uitgevochten op ambassadeursniveau. Intussen doet
het inheemse personeel van beide partijen vrolijk mee en beschuldigt
men elkaar over en weer van steun aan de Operasi Papua Merdeka, de
Irianese bevrijdingsbeweging'.
|
|