Ramp bij Biak voor Raad voor de Luchtvaart

DEN.HAAG, dinsdag. De ramp met de "Neutron", het grootste vliegongeluk in de geschiedenis van de K.L.M. waarbij 58 mensen het leven verloren, moet waarschijnlijk worden toegeschreven aan een mislukte scheervlucht over het juist verlaten vliegveld van Biak. De gezagvoerder is daarbij - onbewust van zijn zeer geringe vlieghoogte - tijdens de daling ongemerkt in zee gevlogen. Tot deze waarschijnlijkheid kwam gistermiddag de directeur-generaal van de Rijksluchtvaartdienst. de heer J.W.F. Backer, tijdens de behandeling van de "Neutron"-ramp, door de Raad voor de Luchtvaart.

Afwijken normale procedure

"Het maken van een laatste scheervlucht over het vliegveld betekent een afwijken van de normale procedure voor vertrekkende vliegtuigen. Men ziet nu hoe catastrofaal zo een afwijking van de procedure kan zijn. Ik sluit daarom graag aan bij een rondschrijven dat de KLM-directie aan alle vliegers heeft laten uitgaan waarbij het maken van scheervluchten over vliegvelden nadrukkelijk wordt verboden."

Daling te ver doorgezet

De heer Backer meende dat de "Neutron"-ramp met de meeste waarschijnlijkheid is veroorzaakt door onvoldoende aandachtsverdeling van de vlieger tussen het vliegen op "zicht" en het vliegen op de instrumenten, door onoplettendheid of door gezichtsbedrog. Daarbij zou de daling voor de scheervlucht te ver zijn doorgezet zodat het vliegtuig in het water terecht kwam. Een andere waarschijnlijkheid, namelijk dat op het allerlaatste ogenblik een fatale technische storing het toestel had doen ondergaan, wilde hij niet geheel uitsluiten. maar leek hem toch minder aanvaardbaar dan wat hierboven is geopperd.

Drie minuten

In de marmeren zaal van de Hoge Raad der Nederlanden in Den Haag herleefden gisteren voor de groene tafel van de Raad voor de Luchtvaart de laatste. dramatische 180 seconden van de KLM-Superconstellation PH-LKT "Neutron" onder een licht bewolkte hemel en boven een rustig kabbelende zee. In die zee vocht drie minuten na de start de eerste getuige, de bekende Nieuw-Guinese advocaat mr. J. O. de Rijke, voor zijn leven. "In mijn onderbewustzijn had ik het gevoel dat we maar nauwelijks waren gestegen. Plotseling hoorde ik een vreemd geluid. Het was ratelend alsof je een emmer harde erwten leeggooit op een ijzeren plaat". De inspecteur van de Rijksluchtvaartdienst de heer W. A. Rietbergen kon zich ook geen technische storing voorstellen. die in zo'n korte spanne tijds zo'n omvangrijke en fatale schade kon hebben toegebracht.

De KLM-gezagvoerder F.A.E Roelofs sprak als getuige-deskundige over een raadsel. Toch kon hij niet in de eerste plaats in een vliegfout geloven. Hij zag aanwijzingen van een abnormaliteit die de vlieger had gedwongen gas terug te nemen. "Als ik opdracht kreeg om een scheervlucht te maken zou ik het net zo hebben gedaan" zei gezagvoerder Roelofs die de mogelijkheid open liet van een technische storing die zich nog nooit eerder heeft voorgedaan en dus ook nimmer verwacht is bij het onderzoek.,

Show

Prof. Van der Neut vroeg getuige waarom de landingslichten door de "Neutron" vliegers waren uitgedraaid en ontstoken. Prof v. d. Neut: "Kan het zijn dat hij de landingslichten voor de show heeft ontstoken?" Geuige Roelofs: "Als men het idee van showen hierbij wil betrekken dan zou ik zeggen dat de show veel mooier is als men met grote snelheid laag over het vliegveld scheert. En bij grote snelheid mag men de landingslichten niet uitdraaien en ontsteken." Prof. van der Neut: "Als U gelooft in een technische storing waarom heeft de gezagvoerder de verkeerstoren daarvan dan niet per radio in kennis gesteld?" Getuige Roelofs: "Wij stellen de oorzaak van een fataliteit niet in de eerste plaats vast. Wij vliegers voelen allereerst een onaangename verandering in ons vliegmilieu. Onze eerste reactie is dan corrigeren en niet constateren. Wij grijpen niet in de eerste plaats de telefoon om te zeggen: ons einde is nabij."

Ook de deskundige, de heer C. A. Bruynestein, chef Lockheed-afdeling van de KLM, schaarde zich onder de getuigen, die niet konden geloven in een technische storing. Zo eveneens de getuige F. H. van Weijdom Claterbos, die als inspecteur van de Rijksluchtvaartdienst vertelde over zijn Amerikaanse ervaringen waar drie vliegtuigen met bekwame bemanningen tijdens de vlucht verongelukten, omdat de vliegers door gezichtsbedrog meenden dat zij hoger vlogen dan in werkelijkheid het geval was. Uit de getuigenverklaringen stond het voor hem vast dat de gezagvoerder enkele ogenblikken voor het ongeluk, toen hij zich onbezorgd via de boordradio tot de passagiers wendde, zich van geen onveilige situatie bewust was. Hoogstens 15 seconden later volgde de klap op het water.


Mr. J.E. VAN DER MEULEN
president

De gebeurtenissen bij het verlaten van het vliegveld " Mokmer" te Biak, Nieuw-Guinea:
3.33 uur: De "Neutron" verlaat de Mokmer-startbaan die omzoomd is door wuivende achterblijvers
3.34 uur: Gezagvoerder Rob de Roos (36) vraagt de verkeerstoren toestemming om nog eenmaal met de "Neutron" laag over het vliegveld te komen. Een verkeersleider verlaat de toren om de wachtenden toe te roepen: "Hij komt nog een keer laag over!"
3.35 uur: Over de boordradio klinkt de stem van gezagvoerder De Roos opgewekt: "Over circa 1 minuut zullen we de lichtjes van Biak onder ons zien. Daarna vliegen we naar Amsterdam."
3.36 uur: De "Neutron" raakt het zeeoppervlak kraakt brandend uiteen en neemt 56 inzittenden mee in de diepte. Twaalf mensen worden door ondernemende Papoea's gered, van wie er twee later overlijden.

Dit snelle grote luchtvaartdrama kwam weer tot leven in de zakelijke vragen van de voorzitter en leden van de Luchtvaartraad, de beheerste antwoorden van overlevenden en ooggetuigen en de sobere uiteenzettingen van de getuige-deskundigen. Van de tien overlevenden van de "Neutron"-ramp, die als door een wonder het noodlotsvliegtuig na zijn val konden verlaten, legden er vijf getuigenverklaringen af. De vele wonderen uit een verschrikkelijke nacht herleefden voor deze zakelijke vierschaar van luchtvaartdeskundigen, bestaande uit mr. J. E. van der Meulen (voorzitter) schout-bij-nacht J.M. van Olm, prof. dr. J. Jongbloed, prof. dr. ir. A. van der Neut en de heer G.F. Venema. De directeur-generaal van de Rijksluchtvaartdienst J. W.F. Backer en zijn directeur ir. C.A.F. Falkenhagen traden op als inspecteur voor de luchtvaart of zo men wil als openbaar ministerie De president achtte sabotage uitgesloten en had bij het onderzoek naar de toestand van de bemanning, het vliegtuig en de belading voor de start van de "Mokmer-strip" op Biak niets onbehoorlijks bespeurd. Het weer was uitstekend, er was weinig wind, nauwelijks bewolking.

De heer Mr. J.O. de Rijke verklaarde: "Ik voelde het toestel bonken en schudden. ik zag de pantrywand voor mij heen en weer bewegen. Toen viel al het geluid weg. Het toestel zwenkte links voorover. Ik zag mijn kinderen. die rechts van mij zaten, opeens recht boven mij. Toen de, fatale, berusting. Zijn echtgenote, mevrouw N. A. de Rijke-Schut, herinnerde zich: "Ik had het idee, dat er een geweldige storm opstak. Het toestel schudde en bonkte. Ik zag de kinderen recht boven mij".

Buiten kennis

Mevrouw De Rijke is op wonderbaarlijke wijze bewusteloos uit de "Neutron" geraakt. Haar zwemmende echtgenoot trof haar even later buiten kennis, in het met brandende benzine overdekte water aan, drijvend op haar losgeschoten vliegtuigstoel.

Zeer waardevolle verklaringen legde de Amsterdamse zakenman H. O. Wagenaar af. Ook hij behoorde tot de geredden, maar hij is bovendien vroeger waarnemer van de Luchtmacht geweest en dus deskundig. "De eerste klap leek op een botsing en kwam onmiddellijk na de aankondiging door de boordluidsprekers. Het gaf mij de indruk alsof er een groot deel van het vliegtuig was afgebroken. Ik voelde meteen dat dit het einde moest zijn. Ik zat verstard op het einde te wachten toen het hele toestel aan flarden vloog. Ik zat vastgeklemd tussen twee voorwerpen. Er volgde een steekvlam. Toen kreeg ik wat ruimte en kon in zee springen. Elke golf bracht een strook vuur aan. Ik zag de romp van het vliegtuig als een afgeknotte kegel wegzinken te midden van een grote hoeveelheid brandende benzine.

Twee opvarenden van Hr. Ms. "Kortenaer" getuigden. hoe zij in de nacht van 16 juli de Neutron zijn fatale laatste start zagen maken. "Plotseling zag ik het toestel de landingslichten ontsteken", aldus de korporaal-schrijver J. F van Geenhuizen. De torpedomaker A. Heres geloofde dat het landingslicht al boven het eiland Owi ontstoken was maar beiden waren het erover eens, dat het toestel een ongebruikelijke snelle daling volbracht.

Als getuige-deskundige stelde de basiscommandant van het vliegveld Biak kapt. lt. ter zee-vlieger J. L. den Hollander. voorzitter van de door het gouvernement van Nederlands Nw.Guinea ingestelde commissie van onderzoek zich op het standpunt dat een technische storing de oorzaak van het ongeluk moest zijn.

Frappant

De verklaring van de Papoea's dat opmerkelijke vuurverschijnselen zich aan de onderzijde van de vleugels voordeden achtte hij in dit verband frappant evenals het vinden van een olievlek op 10 km van de plaats van de ramp. Hij kon zich niet voorstellen. dat de gezagvoerder en de tweede vlieger de kabbelende zee niet in de juiste verhouding zouden hebben gezien en begreep niet hoe het vliegtuig ongemerkt een zo snelle daalvlucht kon hebben uitgevoerd Maar zijn commissie was niet tot een eenstemmige uitspraak gekomen

Oplossing

Van de KLM-gezagvoerder Geerlings had de getuige vernomen dat gezagvoerder De Roos laagvluchten bij voorkeur uitvoerde met veel lichten aan en dit leek hem de oplossing van het raadsel der uitgedraaide landingslichten.


ROB DE ROOS
gezagvoerder

In zijn vordering neigde ook de directeur-generaal van de Rijksluchtvaartdienst, de heer J. W. F. Backer naar de theorie van het in zee vliegen ten gevolge van onvoldoende aandachtsverdeling, onoplettendheid of gezichtsbedrog van gezagvoerder en tweede bestuurder. Hij achtte het teleurstellend dat de verkeerstoren op Biak niet beschikte over een geluidsopnameapparaat, waardoor het nu onmogelijk was de laatste conversatie tussen vliegtuig en toren te beoordelen.

De Raad voor de Luchtvaart zal in de "Neutron"-zaak op 10 maart uitspraak doen.