"Het maken van een laatste scheervlucht over het vliegveld betekent een
afwijken van de normale procedure voor vertrekkende vliegtuigen. Men ziet nu
hoe catastrofaal zo een afwijking van de procedure kan zijn. Ik sluit daarom
graag aan bij een rondschrijven dat de KLM-directie aan alle vliegers heeft
laten uitgaan waarbij het maken van scheervluchten over vliegvelden
nadrukkelijk wordt verboden."
De heer Backer meende dat de "Neutron"-ramp met de meeste waarschijnlijkheid
is veroorzaakt door onvoldoende aandachtsverdeling van de vlieger tussen het
vliegen op "zicht" en het vliegen op de instrumenten, door onoplettendheid
of door gezichtsbedrog. Daarbij zou de daling voor de scheervlucht te ver
zijn doorgezet zodat het vliegtuig in het water terecht kwam. Een andere
waarschijnlijkheid, namelijk dat op het allerlaatste ogenblik een fatale
technische storing het toestel had doen ondergaan, wilde hij niet geheel
uitsluiten. maar leek hem toch minder aanvaardbaar dan wat hierboven is
geopperd.
Drie minuten
In de marmeren zaal van de Hoge Raad der Nederlanden in Den Haag herleefden
gisteren voor de groene tafel van de Raad voor de Luchtvaart de laatste.
dramatische 180 seconden van de KLM-Superconstellation PH-LKT "Neutron"
onder een licht bewolkte hemel en boven een rustig kabbelende zee. In die
zee vocht drie minuten na de start de eerste getuige, de bekende
Nieuw-Guinese advocaat mr. J. O. de Rijke, voor zijn leven. "In mijn
onderbewustzijn had ik het gevoel dat we maar nauwelijks waren gestegen.
Plotseling hoorde ik een vreemd geluid. Het was ratelend alsof je een emmer
harde erwten leeggooit op een ijzeren plaat". De inspecteur van de
Rijksluchtvaartdienst de heer W. A. Rietbergen kon zich ook geen technische
storing voorstellen. die in zo'n korte spanne tijds zo'n omvangrijke en
fatale schade kon hebben toegebracht.
De KLM-gezagvoerder F.A.E Roelofs sprak als getuige-deskundige over een
raadsel. Toch kon hij niet in de eerste plaats in een vliegfout geloven. Hij
zag aanwijzingen van een abnormaliteit die de vlieger had gedwongen gas
terug te nemen. "Als ik opdracht kreeg om een scheervlucht te maken zou ik
het net zo hebben gedaan" zei gezagvoerder Roelofs die de mogelijkheid open
liet van een technische storing die zich nog nooit eerder heeft voorgedaan
en dus ook nimmer verwacht is bij het onderzoek.,
Show
Prof. Van der Neut vroeg getuige waarom de landingslichten door de "Neutron"
vliegers waren uitgedraaid en ontstoken. Prof v. d. Neut: "Kan het zijn dat
hij de landingslichten voor de show heeft ontstoken?" Geuige Roelofs: "Als
men het idee van showen hierbij wil betrekken dan zou ik zeggen dat de show
veel mooier is als men met grote snelheid laag over het vliegveld scheert.
En bij grote snelheid mag men de landingslichten niet uitdraaien en
ontsteken." Prof. van der Neut: "Als U gelooft in een technische storing
waarom heeft de gezagvoerder de verkeerstoren daarvan dan niet per radio in
kennis gesteld?" Getuige Roelofs: "Wij stellen de oorzaak van een fataliteit
niet in de eerste plaats vast. Wij vliegers voelen allereerst een
onaangename verandering in ons vliegmilieu. Onze eerste reactie is dan
corrigeren en niet constateren. Wij grijpen niet in de eerste plaats de
telefoon om te zeggen: ons einde is nabij."
Ook de deskundige, de heer C. A. Bruynestein, chef Lockheed-afdeling van de
KLM, schaarde zich onder de getuigen, die niet konden geloven in een
technische storing. Zo eveneens de getuige F. H. van Weijdom Claterbos, die
als inspecteur van de Rijksluchtvaartdienst vertelde over zijn Amerikaanse
ervaringen waar drie vliegtuigen met bekwame bemanningen tijdens de vlucht
verongelukten, omdat de vliegers door gezichtsbedrog meenden dat zij hoger
vlogen dan in werkelijkheid het geval was. Uit de getuigenverklaringen stond
het voor hem vast dat de gezagvoerder enkele ogenblikken voor het ongeluk,
toen hij zich onbezorgd via de boordradio tot de passagiers wendde, zich van
geen onveilige situatie bewust was. Hoogstens 15 seconden later volgde de
klap op het water.
Mr. J.E. VAN DER MEULEN
president
De gebeurtenissen bij het verlaten van het
vliegveld " Mokmer" te Biak, Nieuw-Guinea:
3.33 uur: De "Neutron" verlaat de Mokmer-startbaan die omzoomd is
door wuivende achterblijvers
3.34 uur: Gezagvoerder Rob de Roos (36) vraagt de verkeerstoren
toestemming om nog eenmaal met de "Neutron" laag over het vliegveld te
komen. Een verkeersleider verlaat de toren om de wachtenden toe te roepen:
"Hij komt nog een keer laag over!"
3.35 uur: Over de boordradio klinkt de stem van gezagvoerder De Roos
opgewekt: "Over circa 1 minuut zullen we de lichtjes van Biak onder ons
zien. Daarna vliegen we naar Amsterdam."
3.36 uur: De "Neutron" raakt het zeeoppervlak kraakt brandend uiteen
en neemt 56 inzittenden mee in de diepte. Twaalf mensen worden door
ondernemende Papoea's gered, van wie er twee later overlijden.
Dit snelle grote luchtvaartdrama kwam weer tot leven in de zakelijke vragen
van de voorzitter en leden van de Luchtvaartraad, de beheerste antwoorden
van overlevenden en ooggetuigen en de sobere uiteenzettingen van de
getuige-deskundigen. Van de tien overlevenden van de "Neutron"-ramp, die als
door een wonder het noodlotsvliegtuig na zijn val konden verlaten, legden er
vijf getuigenverklaringen af. De vele wonderen uit een verschrikkelijke
nacht herleefden voor deze zakelijke vierschaar van luchtvaartdeskundigen,
bestaande uit mr. J. E. van der Meulen (voorzitter) schout-bij-nacht J.M.
van Olm, prof. dr. J. Jongbloed, prof. dr. ir. A. van der Neut en de heer
G.F. Venema. De directeur-generaal van de Rijksluchtvaartdienst J. W.F.
Backer en zijn directeur ir. C.A.F. Falkenhagen traden op als inspecteur voor
de luchtvaart of zo men wil als openbaar ministerie De president achtte
sabotage uitgesloten en had bij het onderzoek naar de toestand van de
bemanning, het vliegtuig en de belading voor de start van de "Mokmer-strip"
op Biak niets onbehoorlijks bespeurd. Het weer was uitstekend, er was weinig
wind, nauwelijks bewolking.
De heer Mr. J.O. de Rijke verklaarde: "Ik voelde het toestel bonken en
schudden. ik zag de pantrywand voor mij heen en weer bewegen. Toen viel al
het geluid weg. Het toestel zwenkte links voorover. Ik zag mijn kinderen.
die rechts van mij zaten, opeens recht boven mij. Toen de, fatale,
berusting. Zijn echtgenote, mevrouw N. A. de Rijke-Schut, herinnerde zich:
"Ik had het idee, dat er een geweldige storm opstak. Het toestel schudde en
bonkte. Ik zag de kinderen recht boven mij".
Buiten kennis
Mevrouw De Rijke is op wonderbaarlijke wijze bewusteloos uit de "Neutron"
geraakt. Haar zwemmende echtgenoot trof haar even later buiten kennis, in
het met brandende benzine overdekte water aan, drijvend op haar losgeschoten
vliegtuigstoel.
Zeer waardevolle verklaringen legde de Amsterdamse zakenman H. O. Wagenaar
af. Ook hij behoorde tot de geredden, maar hij is bovendien vroeger
waarnemer van de Luchtmacht geweest en dus deskundig. "De eerste klap leek
op een botsing en kwam onmiddellijk na de aankondiging door de
boordluidsprekers. Het gaf mij de indruk alsof er een groot deel van het
vliegtuig was afgebroken. Ik voelde meteen dat dit het einde moest zijn. Ik
zat verstard op het einde te wachten toen het hele toestel aan flarden
vloog. Ik zat vastgeklemd tussen twee voorwerpen. Er volgde een steekvlam.
Toen kreeg ik wat ruimte en kon in zee springen. Elke golf bracht een strook
vuur aan. Ik zag de romp van het vliegtuig als een afgeknotte kegel
wegzinken te midden van een grote hoeveelheid brandende benzine.
Twee opvarenden van Hr. Ms. "Kortenaer" getuigden. hoe zij in de nacht van
16 juli de Neutron zijn fatale laatste start zagen maken. "Plotseling zag ik
het toestel de landingslichten ontsteken", aldus de korporaal-schrijver J. F
van Geenhuizen. De torpedomaker A. Heres geloofde dat het landingslicht al
boven het eiland Owi ontstoken was maar beiden waren het erover eens, dat
het toestel een ongebruikelijke snelle daling volbracht.
Als getuige-deskundige stelde de basiscommandant van het vliegveld Biak
kapt. lt. ter zee-vlieger J. L. den Hollander. voorzitter van de door het
gouvernement van Nederlands Nw.Guinea ingestelde commissie van onderzoek
zich op het standpunt dat een technische storing de oorzaak van het ongeluk
moest zijn.
Frappant
De verklaring van de Papoea's dat opmerkelijke vuurverschijnselen zich aan
de onderzijde van de vleugels voordeden achtte hij in dit verband frappant
evenals het vinden van een olievlek op 10 km van de plaats van de ramp. Hij
kon zich niet voorstellen. dat de gezagvoerder en de tweede vlieger de
kabbelende zee niet in de juiste verhouding zouden hebben gezien en begreep
niet hoe het vliegtuig ongemerkt een zo snelle daalvlucht kon hebben
uitgevoerd Maar zijn commissie was niet tot een eenstemmige uitspraak
gekomen
Oplossing
Van de KLM-gezagvoerder Geerlings had de getuige vernomen dat gezagvoerder
De Roos laagvluchten bij voorkeur uitvoerde met veel lichten aan en dit leek
hem de oplossing van het raadsel der uitgedraaide landingslichten.
ROB DE ROOS
gezagvoerder
In zijn vordering neigde ook de directeur-generaal van de
Rijksluchtvaartdienst, de heer J. W. F. Backer naar de theorie van het in
zee vliegen ten gevolge van onvoldoende aandachtsverdeling, onoplettendheid
of gezichtsbedrog van gezagvoerder en tweede bestuurder. Hij achtte het
teleurstellend dat de verkeerstoren op Biak niet beschikte over een
geluidsopnameapparaat, waardoor het nu onmogelijk was de laatste conversatie
tussen vliegtuig en toren te beoordelen.
De Raad voor de Luchtvaart zal in de "Neutron"-zaak op 10 maart uitspraak
doen.